“We vergeten blij te zijn”. Dit zijn opmerkelijke woorden uit de mond van de Kroaat Miroslav Volf, als je bedenkt dat hij in de jaren ’80 persoonlijk vervolgd werd door het Joegoslavische regime , later zag hoe zijn vaderland uiteenviel door een bloedige oorlog, en nóg zich als theoloog verdiepte in de complexiteit van vergeving en verzoening. Deze man weet als geen ander hoe vernietigend en ontwrichtend het kwaad is. En toch roept hij op tot blijdschap. Want, zo zegt hij, echte vreugde bevat de boodschap dat het kwaad niet overwint.

Iets soortgelijks zien we gebeuren in Psalm 46…

Er is sprake van kwade dreiging: De aarde schudt op haar grondvesten, bergen storten in, als pijlers van de schepping, en de watervloed kolkt en kookt. Verderop in de psalm ontdek je dat dit natuurgeweld mede dient als metafoor voor politiek en militair geweld. De strekking is in ieder geval: hier is geen verdediging tegen opgewassen.

Maar toch wordt er gesproken over een schuilplaats. In een situatie waarin de aarde wankelt en zelfs de bergen instorten kán dat niet gaan over een materiële schuilplaats. Nee, het gaat over de Heer van de hemelse machten. En, er is een rivier! Wij vertakt verblijdt deze rivier de stad van God, en daardoor stort zij niet in. Te midden van alle dreiging vindt de psalmist iets wat onverwoestbaar is, hoe groot het geweld ook is.

Vaak wordt geweld gevolgd door nog meer geweld. En zo herleeft het kwaad keer op keer, als een vuur dat steeds heter wordt opgestookt, waardoor je denkt: “Het kwaad gaat winnen”. De mooie woorden van Psalm 46 dat God wereldwijd oorlogen uitbant, bogen breekt, lansen verbrijzeld en wagens verbrandt in een vuur lijken goedbeschouwd nogal utopisch.

Toch wordt het patroon soms doorbroken.

Zo wilde Zuid-Afrika de eindeloze spiraal van geweld en vergelding en wraak doorbreken. Nadat het land verscheurd was door 50 jaar apartheidspolitiek, werd in 1995 gezocht naar hoe het land opnieuw kon worden opgebouwd. Hoe kon er gewerkt worden aan een gemeenschappelijke toekomst? Er werd besloten tot een Truth and Reconciliation Comittee, een proces van waarheid en verzoening. Daders van geweld konden amnestie krijgen in ruil voor de waarheid.

En er kwám waarheid op tafel. Golven van afschrikwekkende verhalen overspoelden de commisie. Ook Desmond Tutu, de voorzitter, was met regelmaat uit het lood geslagen. Maar hij volbracht zijn taak, in de kracht van God. Je kan meer horen over Desmond Tutu in de - zeer aan te raden!-  podcast ‘Moderne Profeten’, van de EO.

Daarin hoor je onder andere een fragment uit een preek van Tutu uit 1988, ver voor de val van het Apartheidsregime. Moet je horen hoe hij daarin spreekt tot de leiders van Zuid-Afrika:

 “Jullie denken misschien dat je machtig bent. (…)  Maar jullie zijn God niet. Jullie zijn gewoon stervelingen, net als wij. (…) Jullie hebben al verloren. We nodigen jullie uit: doe mee met ons. Kom mee! Wat jullie nastreven is onrechtvaardig. Wat jullie doen en zeggen is onverdedigbaar. Het is kwaad. (…) En daarom, omdat het kwaad is en omdat het tegen God ingaat, daarom zullen jullie verliezen. Je zult in het stof bijten.”

Tutu kijkt als gelovige naar wat er om hem heen gebeurt. En wat hij ziet is een systeem dat gedoemd is om als een kaartenhuis in elkaar te storten. Het zal vroeg of laat vallen. Maar als je zoekt naar gerechtigheid en vrede, dan maak je deel uit van een beweging die nooit gestopt kan worden.

Met grote vitaliteit is Tutu deze boodschap blijven verkondigen. Vaak onder tranen - maar altijd vol vreugde! Als je Googlet op zijn naam en dan bij de afbeeldingen kijkt moet je heel goed zoeken om een plaatje te vinden waarop hij NIET straalt. Ondanks alles wat hij heeft gehoord en gezien, straalt hij een onverwoestbare vreugde uit. Vers geschept uit Gods rivier.  

De voorbeelden van Miroslav Volf en Desmond Tutu zijn indrukwekkend, en dompelen je als het ware onder in die rivier van Gods vreugde. Maar ook dichterbij is diezelfde rivier aanwezig. En ik voel haar verfrissende spetters als ik bel met een zuster die te horen heeft gekregen dat de trombose in haar oog niet meer te behandelen valt. Ook zo’n mededeling kan je wereld doen instorten. Maar niet voor deze zuster. Ze vertelt met een krachtige stem dat ze dankbaar is voor de vele jaren dat ze een gezond oog heeft mogen gebruiken en dat ze haar toekomst aan de Heer toevertrouwt. Onverwoestbare vreugde.

Of het nou je eigen haperende gezondheid is, of een zakelijk avontuur dat dreigt te mislukken, of de dreiging op het wereldtoneel zoals momenteel in Oekraïne: zoek je schuilplaats bij God. Leef vanuit de onverwoestbare vreugde die hij geeft. Laat de aarde maar schudden en beven. Het geweld komt ten einde. De Heer van de hemelse machten is met ons, onze burcht is de God van Jakob.